Deze blog gaat over de totstandkoming van de blog Alles wat je moet weten over negatieve rente.

Het avontuur is begonnen toen ik voor het eerst de term ‘negatieve rente’ hoorde, uit de mond van onderzoeksjournalist Arno Wellens in de verdienstelijke online talkshow Café Weltschmerz. Hij zei het nonchalant, in een item over Griekenland en pensioenfondsen, alsof het de normaalste zaak van de wereld was. Het grootste deel van wat hij zei volgde ik niet want ik wist niets van economie. Dat wil zeggen, ik wist net genoeg om te weten dat rente die negatief is volstrekt onmogelijk zou moeten zijn in iedere economische logica. Negatieve rente is een soort contradictie, zoals dove pianist, of brandend steen. Toen ik keek naar de spaarrente van mijn eigen bank zag ik dat deze inderdaad gevaarlijk dicht bij de 0% lag. Toen gingen de belletjes rinkelen en begon het balletje te rollen.

Conclusie 1: Economie bestaat niet.

Wat de betekenis is van dit fenomeen wist ik niet. Wat de gevolgen zijn of kunnen zijn evenmin. Wel was er nu een conclusie die zonder schroom getrokken mag worden, en dat is de volgende. Alle economische wetten zijn waardeloos geworden. Ieder boek over macro-economie mag in de kachel, iedere professor in dit vakgebied mag zijn toga inleveren. Die mooie verhaaltjes over de markt met de groenteman en de bakker zijn nep. Dames en heren, ik overdrijf niet. Geen verstandig mens zou geld uitlenen in de wetenschap dat hij minder terugkrijgt. Dat komt neer op het gratis weggeven van geld. Dat is in de liberale economiemodelen simpelweg onmogelijk. Er zijn twee vakgebieden waar geen zinnig woord over gezegd kan worden en dat zijn de psychologie en de economie, die niet toevallig in het verlengde liggen van elkaar. Misschien dat de vergevorderde economen dit ‘geheim’ al kenden, maar ik kwam er dus nu pas achter. De economische wetenschap is definitief onderuit gehaald, dat is de eerste conclusie.

Er is dus een nieuwe werkelijkheid, met negatieve rente. In de praktijk valt die stap niet erg op. De rente is laag, dan 0%, dan -0‚1% etc. En dan hebben we het over een rentevoet die bij het grote publiek niet eens bekend is, de depositorente van het ECB. De ‘experts’ zijn dus niet direct van hun stokje gevallen. Negatieve rente werd eerst een optie, toen een serieuze optie, toen een tijdelijk fenomeen en toen een aanhoudend fenomeen. De ‘experts’, die van dag tot dag schouwen, zijn nooit echt wakker geschrokken. We moeten dus op zoek gaan naar nieuwe experts, want de monetaire wereld is vrij letterlijk op zijn kop gaan staan. De eerste die de term ‘negatieve rente’ gebruikt is een expert. Plotseling was Silvio Gesell de held. Deze econoom was tot voor kort een dorpsgek, maar aangezien hij de enige was die de term ‘negatieve rente’ ooit heeft gebruikt is hij nu plotseling de enige econoom die iets zinnigs heeft geschreven over de feitelijke werkelijkheid van vandaag. De economie moet (alweer?) opnieuw worden uitgevonden en de in 1930 overleden Gesell is nu noodgedwongen ons voorbeeld. Daar wil ik nog drie voortrekkers aan toevoegen. De eerste is Arno Wellens, de held uit de inleiding. De tweede is Diederik Schmull uit het onderstaand filmpje. U denkt misschien dat het een idioot is, maar schijn beriegt! Op 10 april 2015 is deze video geupload, en in de wereld van commentaar op negatieve rentevoeten maakt dat van Schmull een expert, omdat hij er zo vroeg bij was. Uw favoriete peulvrucht is de derde expert. Met december 2015 als startpositie heeft de erwt zich in enkele maanden opgewerkt tot expert op het gebied van negatieve rente, wat heeft geresulteert in de fameuze blog Alles wat je moet weten over negatieve rente.

 

Conclusie 2: we varen nog.

De hoofdafbeelding van de blog waar deze blog over gaat kunnen sommige mensen wel herkend hebben. Het is het schip uit de film ‘Pirates of the Carribean: At Worlds End’. Het schip dat wordt bestuurd door die octopusman met die tentakelbaard, die a volanté boven, danwel onder water kan varen. De waterspiegel in dit metafoor is de nulrente. In de normalemensenwereld is de nul ook het laagste punt. Maar het schip is daaronder gedoken. De wereld op zijn kop. Eigenlijk kan dat niet, maar het is toch gebeurd, dus heb je er maar mee te dealen. Als 0 niet het laagste punt is, dan bestaat er geen laagste punt. Iedere keer dat je iets hoort of leest over lage rente dan moet je dat dus corrigeren. Zonder 0 is er ook geen hoog of laag. Hoe kun je zeggen dat -0,4% laag is als de rente over drie jaar misschien wel -5% is. Of -23%. Wie het weet mag het zeggen.

Wat mooi is aan deze afbeelding is dat het zo vredig is. De zonnestralen prikken door het water, de Flying Dutchman dobbert rustig verder onder de waterspiegel. De beurzen golven rustig verder, de financiële dagbladen schrijven over de vermeende effecten van wereldnieuws op de markten. Er is, kortom, niets aan de hand. Misschien is de kapitein van het schip een genie. Misschien komt hij straks weer boven, als alle (staats)schulden verdwenen zijn. De flip die het schip heeft gemaakt toen het onderdook is dan de flip die ministeries uit de Westerse landen doen door staatsobligaties over te flippen, van positieve naar negatieve rente, die voor de schuldenaar (Nederland, België, VS) natuurlijk postitief is. De kranten schrijven dan dat de schuldenlast is afgenomen, want de schatkist hoeft minder terug te betalen. Het schip is de staatsschuld van de Europa, de VS en Japan, die met een flinke ruk aan het stuur onder water is getrokken. Op het onderstaande plaatje is het goed te zien. Grijs is boven water, rood is onder water. In twee jaar tijd is 10 triljoen dollar aan staatsschuld onder water gedoken en we zien dat het totaal sinds januari 2016 aan het dalen is. Over tien jaar is alle staatsschuld negatief geweest en afgelost door de obligatiehouder, die dus al zijn geld kwijt is. En dat is mogelijk omdat de groenteman en de bakker op de liberale kapitaalmarkt in werkelijkheid dezelfde persoon is. Het is een multidimensionale goocheltruc die elke verbeelding tart. Geniaal.

Conlusie 3: dit hebben we vaker gezien.

Hoog tijd om het te hebben over de kapitein van het schip. De admiraal van de Europese banken, de voorzitter van de Europese Centrale Bank, Mario Draghi. Ergens langs de kant van de weg naar Alles wat je moet weten over negatieve rente stuitte ik op een filmpje, dat ik onderaan de blog in kwestie heb geplakt. Het is moeilijk om mijn gevoelens en emoties bij dit filmpje in woorden uit te drukken, maar ik ga mijn best doen.

Ik heb mij dikwijls afgevraagd hoe het kan dat monetaire beleidsmakers (koningen, keizers, centrale bankiers) keer op keer op keer op keer in exact dezelfde val trappen. Het gaat slecht met de economie? Geld bijdrukken. Oh nee, de waarde van onze munt daalt! Nog meer geld bijdrukken. Totdat biljetten van honderdduizenden [insert valuta here] minder waard zijn dan wc-papier. Welnu, in dat filmpje zie je het gebeuren.

Mario Draghi is een machtig man. Hoe machtiger iemand is, hoe minder hij beweegt. Draghi beweegt als een kameleon. Natuurliefhebbers kunnen zien hoe hij op persconferenties zijn hand boven een stapel papiertjes houdt zoals een kameleon zijn poot even in de lucht houdt voordat hij het weer neerzet op de tak waar hij op staat. Zijn ogen gaan wat op en neer zonder dat zijn kop beweegt. Ieder woord dat Draghi zegt zorgt voor bewegingen van miljoenen euro’s op de markten. In het filmpje geeft hij antwoord op een vraag van een journalist. In theorie kan Draghi de economie stimuleren door  burgers van de EU eenmalig gratis geld toe stoppen, in de hoop dat ze dit geld ook daadwerkelijk uitgeven, zegt de journalist. Oftewel: die negatieve rente van jou is zo belachelijk, gaan we straks ook met ongedekt geld smijten uit wanhoop? Draghi antwoord met de historische woorden:

Well we haven’t, I must say, we haven’t really thou thought or talked about Helicopter Money.
It’s a it’s a very interesting concept that is now being discussed by academic economists and in various environments
And so we, but but we haven’t really started yet the concept.
Prima facie clearly involves complexities both accounting wise and legal wise for our view
But of course helicop by this term helicopter money one may mean many different things
And so we have to see that.

In plaats van de vraag weg te lachen of in elk geval iedere suggestie dat zo’n scenario bestaat met wortel en al uit te roeien geeft hij dit antwoord. Voor een econoom is het antwoord opvallend, maar niet stuitend. De term komt van Milton Friedman, een nobelprijswinnaar die op navolging kan rekenen. Er zijn gevaren, maar Helicopter Money is misschien het proberen waard als alle andere opties zijn uitgespeeld, zoals nu.

Voor een historicus is dit antwoord een teken dat het tijd is om ingeblikt voedsel in te gaan slaan. Hoe vaak heeft dit scenario zich voltrokken door de eeuwen heen? Leren ze dan echt niets?! Een vage kreet van een op een voetstuk geplaatste econoom weegt niet op tegen de talloze keren dat dit heeft plaatsgevonden en dat de onvermijdelijke crash van het kapitalistische systeem zich heeft voltrokken. Deflatie en negatieve rente maken de economie niet kapot. Het is de terugslag die de boel als een kaartenhuis doet instorten. Hyperinflatie is het woord. The big H. Als de spaarrentes onder de nul zakken, als de cadeautjes van het ECB doorsijpelen naar de reeële economie, als de helikopters bedrukt WC-papier rondstrooien, dan gaan de prijzen stijgen. The Big H is de afgelopen eeuw de hele wereld rondgegaan om reeële waarde van valuta te doen verdampen. De EU, de VS en Japan staan niet op het lijstje, maar het lijkt er sterk op dat dat niet lang meer gaat duren.