Toen ik, bij wijze van kennismaking, als straatmuzikant een ronde deed langs Duitse steden, sliep ik meestal in een jeugdherberg en als die vol zat dan sliep ik buiten. Normaal gesproken is het dan lang zoeken naar een afgelegen, overdekte plaats waar de kans om gevonden te worden klein is maar in Koblenz bleek dat niet het geval te zijn. Buiten de stad, aan het water, stond een soort verlaten mini-tempeltje vol hoekjes en trapjes om in te verdwijnen. Beter kan een landloper het niet treffen. Bovenop het tempeltje stond een ruiter te paard van 14 meter hoog.

Kolosale standbeelden komen niet zo veel voor. De meeste zijn Boedha’s, Shiva’s en Hanumans in het verre Oosten. Dan zijn er natuurlijk de Messias in Rio en en het standbeeld van de Vrijheid in New York en de zittende reuzen van Ramses II in Egypte. Maar een reus op een afgelegen plek in een Duits stadje waar ik nog nooit van had gehoord vond ik een beetje vreemd. Het momument stond er om de eenmaking van Duitsland te symboliseren. Maar waarom stond hij dan niet in Berlijn? Omdat hier, zo las ik, de Moezel en de Rijn samenkomen. Juist ja.

Soms zijn er dingen die pas later op hun plaats vallen. Op dat moment wist ik nog niet wat de symbolische waarde was van twee rivieren die samenvloeien. In Nederland kennen we rivieren alleen in hun laatste levensfase, vlak voordat ze uitmonden in de zee. Hoe diezelfde rivieren uit kleine beekjes voortkomen, meanderen door het landschap en als een grote stroom langs steden vloeien, dat zien we niet. Het epische levenslied van de rivier, door Bedřich Smetana zo treffend gecomponeerd in ‘De Moldau’, dat kennen we niet.

Duitsland is opgebouwd uit meanderende rivieren die steden en staten aaneenrijgen. Van oudsher is de kleine rivier aan de werkplaats de toegang naar de buitenwereld. Een buitenwereld die in de eerste plaats bestaat uit andere werkplaatsen, stroom op- en afwaarts. En dan verder, voorbij staatsgrenzen en landsgrenzen. De langste, de Donau, vertrekt in Duitsland en stroomt dan door Oostenrijk, Slowakije, Hongarije, Kroatië, Servië, Bulgarije, Roemenië, Moldavië en Oekraïne. Elk stukje hout dat in de Vils in Amsberg of de Isar in München terechtkomt maakt deze fantastische reis.

Want Amsberg en München liggen misschien 200 kilometer van elkaar verwijderd, ze liggen beide in het stroomgebied van de Donau en zijn daardoor onlosmakelijk met elkaar verbonden. Hamburg en Bremen daarentegen zijn 100 kilometer van elkaar verwijderd, maar Hamburg hoort bij de Elbe en Bremen bij de Weser. Beide grootsteden maken deel uit van een ander ‘Flussnetz’ omdat de Elbe en de Weser elkaar niet raken voordat ze uitstromen in de zee. Alle rivieren in Nederland, inclusief de Maas, maken volgens de Duitse geografen deel uit van het Flussnetz van de Rijn.

Ik gebruik hier het Duitse woord Flussnetz, omdat het Nederlandse ‘drainagepatroon’ de ernst van de zaak niet goed vat. Wanneer we de Nederlandse pagina erbij pakken, dan lijkt het alsof we het hebben over een vaag begrip uit de natuurkunde. Pakken we de Duitse pagina erbij, dan krijgen we ineens een veel beter beeld van hoe de wereld in elkaar zit. De wereld is namelijk op te delen in verschillende Flussnetze en soms, zoals in het geval van Congo en de Congo, valt het Flussnetz samen met een land.

De culturele en economische rol van een rivier is enorm. Als een Duitser naar België kijkt, dan ziet hij dat de taalstrijd voorkomt uit het feit dat er twee rivieren door België stromen: de Schelde en de Maas. Ze stromen in tegengestelde richting en raken elkaar niet. Toen het land van de Maas in 2021 te maken kreeg met overstromingen, had het land van de Schelde nergens last van. Twee Flussnetze in één staat, niet zo gek dat er problemen ontstaan.

Nederlanders denken vaak dat carnaval een zuidelijk fenomeen is, maar gaan dan voorbij aan het feit dat het feest wel in Keulen, maar (bijna) niet in Vlaanderen gevierd wordt. Als we de lijst met carnavalsoptochten erbij pakken, dan zien we dat er meer dan duizend optochten in Duitsland worden gehouden, allemaal in het land van de Rijn. De Nederlandse perceptie van de rivieren als scheidslijn houdt geen stand: de rivier brengt mensen juist samen.

Aan het einde van de negentiende eeuw zijn alle landen in het hart van Europa samengegaan tot één nieuw land: Duitsland. Het kon niets meer en niets minder zijn dan de plek waar de Donau, de Rijn, de Weser, de Elbe en de Oder stromen. Waar anders, zou je bijna zeggen, kan zo een grote politieke gebeurtenis beter worden herdacht dan op een landtong op het punt zelf, waar twee rivieren samenvloeien. De Reuzenruiter had nergens beter kunnen staan.