“Wetten zijn als worstjes, je kunt beter niet weten hoe ze worden gemaakt”
Met zulke uitspraken worden burgers buiten de deur gehouden van het wetgevingsproces. De weg van een wet is lang, complex en vies: jij als burger moet je daar niet mee bezig houden. Normaal gesproken stem jij daarom op een partij en de vertegenwoordigers van die partij specialiseren zich in het updaten van het wetboek. Zo hoef jij je handen niet vuil te maken.
Op 21 maart 2018 moet jij je ineens zélf gaan verdiepen in een wetsontwerp, omdat vijf studenten het idee hebben opgevat om een referendum aan te vragen over een wetsontwerp waar jij je eigenlijk niet mee bezig wilt houden. Het gaat over Big Data, IT, terroristen, privacy, hacken, geheime diensten en zo nog wat onderwerpen waar jij in het dagelijks leven niet veel mee te maken hebt. 384.000 Nederlanders hebben het initiatief gesteund en daarom behoort het nu ook tot jouw burgerplicht om je, naast de verkiezingsboekjes, in de Wet Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (Wiv) te gaan verdiepen.
Nu wil het toeval dat ik namens een partij die toevallig op dit onderwerp is gespecialiseerd, De Piratenpartij, het wordingsproces van deze wet vier jaar geleden een tijdje heb gevolgd. In deze periode las jij berichten in de kranten die gingen over “1,8 miljoen metadata” en over het al dan niet aftreden van Ronald Plasterk omwille van wat hij al dan niet wist op welk moment. Dit was een journalistieke recensie van een politiek toneelstuk waarbij het wordingsproces van de werkelijke worstenwet ver buiten beeld werd gehouden.
Vandaag biedt erwt.org u de mogelijkheid om terug te vliegen in de tijd, naar 2014, om enkele vroege etappes in de wetswording van dichtbij te herbeleven. Het is misschien een ietwat paarsgekleurd verslag van deze ontwikkeling, maar het maakt wel dat je niet helemaal onwetend bent op die zeldzame keer dat je zelf over een wet mag stemmen. Het biedt ook een kijkje in de worstjesfabriek, die door de waan van de dag van dagbladjournalisten weinig aandacht krijgt.
12 februari 2014
Burgers tegen Plasterk
‘Sorry dat ik niet heb verteld dat het onze eigen inlichtingendienst is die uw telefoongegevens bewaart’. Deze zin, in veel meer woorden, heeft het ministerschap van Ronald Plasterk voorlopig gered. Een meerderheid in de Tweede Kamer gaat dankzij deze verklaring rustig slapen. Ronald zelf gaat nu het vertrouwen proberen terug te winnen van de partijen die een motie tegen hem hebben ingediend. Diederik Samsom windt zich ondertussen op over het feit dat zo’n trivialiteit tot een motie van wantrouwen heeft kunnen leiden.
Terwijl de motie van het parlement door Plasterk achteloos is opgepropt en weggegooid is de strijd in de rechtbank van Den Haag nu pas echt begonnen, en dat moet niet vergeten worden. De aanleiding voor het Kamerdebat was namelijk een aanklacht tegen de Nederlandse Staat. Een gelegenheidscollectief van advocaten en burgerrechtenactivisten heeft onder de naam ‘Burgers tegen Plasterk’ de Staat aangeklaagd wegens gebruik van onwetmatig verkregen informatie. Voordat deze rechtszaak kon beginnen moest er een foutje worden rechtgezet; dat de metadata door de AIVD zelf zijn verzameld dus. Ronald heeft voor dat ‘foutje’ nu zijn excuses aangeboden, de Grote Rechtszaak kan nu beginnen.
De zaak gaat over meer dan de telefoongegevens waarover het debat van 11 februari ging. ‘Burgers tegen Plasterk’ eist dat er een einde wordt gemaakt aan “het gebruik van gegevens betreffende Nederlandse burgers (…) die in strijd met de Nederlandse rechtsbeginselen zijn verkregen”. Ronald Plasterk kan deze rechtszaak goed gebruiken om het vertrouwen van de oppositie terug te winnen, zoals hij heeft beloofd. Een eerste stap zou zijn om vanaf nu niet meer te spreken over ‘1,8 miljoen telefoongegevens’, maar over enkele tientallen miljoenen telefoongegevens.
Journalisten en politici vergeten opvallend vaak te melden dat het om 1,8 miljoen gegevens per maand gaat. Aangezien Plasterk waarschijnlijk zijn meerdere zal moeten blijven vinden in Edward Snowden als het om cijfers over zijn eigen veiligheidsdienst gaat kunnen we het vanaf nu beter houden op die enkele tientallen miljoenen telefoondata.
Het spreekt voor zich dat de Piratenpartij zich in de Tweede Kamer niet zo makkelijk had laten misleiden door de details van het debat. De kern van de zaak is dat de Staat structureel burgerrechten overschrijdt in de bedenkelijke zoektocht naar terroristen. Zolang wij deze strijd niet zelf in de politiek kunnen voeren volgen wij de gerechtelijke stappen die door Bureau Brandeis en hun ‘Burgers tegen Plasterk’ zijn genomen op de voet.
21 februari 2014
D66 en het afluisterschandaal
Het demasqué van onze bestuurders heeft deze week een opvallend staartje gekregen. Alexander Pechtold, die de motie van wantrouwen tegen Ronald Plasterk had ingediend, bleek al lang op de hoogte te zijn van de praktijk van de AIVD. In de commissie stiekem, waar alle fractieleiders (dus ook Pechtold) kwesties bespreken met betrekking tot de veiligheidsdiensten, was dit namelijk besproken. Nadat dit bericht naar buiten kwam zijn er een hoop spoedzittingen geweest van de commissie Stiekem om de scherven op te ruimen.
Er is veel geslijmd. Het belang van geheimhouding is benadrukt, het goede werk van de AIVD de lucht in geprezen en de onderlinge verhoudingen zouden beter dan ooit zijn. De commissie is misschien iets te stiekem en wellicht gaat daar nog verandering in komen maar we moeten nu even verder bezuinigen. Schouder aan schouder staan de landsbestuurders de pers te woord. Iedere uiting wordt gewogen. Een christendemocraat die een kritische noot plaatst krijgt een klap op zijn neus.
Alexander Pechtold komt er nog aardig vanaf en dat is weerzinwekkend. Zijn actie was namelijk ongelofelijk egoïstisch. Hij heeft de coalitie bedonderd door zijn steun op te zeggen, zijn geweten door iemand te beschuldigen van iets waar hij zelf net zo schuldig aan is en het volk door de werkelijke afluisterproblematiek onbesproken te laten. De woede van Diederik was, achteraf, begrijpelijk. Om zich te wreken heeft hij iets gedaan wat Alexander niet voor mogelijk had gehouden: hij heeft het gebouw opgeblazen. Diederik Samsom heeft het bestaan van de Commissie onthuld en daarmee de wet overtreden. De fractieleiders staan sindsdien in hun nakie en durven de commissiekamer nauwelijks uit te komen.
Ik weet niet zeker of deze reconstructie klopt. Zelfs als je alle berichtgeving over de zaak tot je hebt genomen blijft het gissen hoe het werkelijk zit. Afgelopen woensdag sprak ik de Amsterdamse D66’er Marcel van den Heuvel over Pechtold. Hoewel hij goed in de materie zat is me niet duidelijk geworden hoe iemand in eer en geweten Alexanders handelen goed kan keuren. Ik vroeg hem of het de D66 zou lukken de kiezer te overtuigen. ‘De kiezer!’ zei de democraat met een wijds gebaar, ‘dat is een ander verhaal’.
9 april 2014
Commissie Dessens rechtvaardigt Nederlandse NSA
(lees de blog hier met links)
Het moet een vreemd jaar zijn geweest voor meneer Dessens en zijn zevenkoppige commissie. In februari 2013 is ze gevraagd een rapport te schrijven over de wet die regelt wat de inlichtingendiensten allemaal mogen en niet mogen. De laatste update van die wet kwam namelijk uit 2002, er moest dus nodig naar gekeken worden. Dat vonden in elk geval Kamerleden Elissen (PVV) en Çörüz (CDA), die vooral wilden weten of er nog wel genoeg controle was op de inlichtingendiensten. De hoofdlijnen zouden echter door het kabinet worden uitgezet. Die maakten van de gelegenheid gebruik om de bevoegdheden flink te verruimen. De Wet Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten 2002 had nog ‘knelpunten’. Vooral wat betreft het ongericht opslaan en doorzoeken van kabelgebonden communicatie liep de WIV 2002 nog achter de feiten aan. Die motie kwam als geroepen, er was namelijk al 17 miljoen begroot voor materiaal waarmee dat ongericht opslaan en doorzoeken van kabelgebonden communicatie mogelijk was. De commissie Dessens kon nu mooi gaan bepalen waarom dat nodig was.
Toen kwam de zomer van Snowden. De Amerikaanse inlichtingendiensten bleken sinds 9/11 een surveillancesysteem te hebben opgebouwd waar de Nederlandse regering alleen maar van kon dromen. Dat is altijd in het diepste geheim gebeurd en dat werd nu naar buiten gebracht. Gek genoeg was de Amerikaanse bevolking helemaal niet blij dat ze door de nieuwste technieken werden beschermd tegen terroristen, maar zagen ze de werkwijze als een inbreuk op hun privacy. Meneer Dessens zal zich nu wel achter zijn oren hebben gekrabd. Hij zou zich niet populair gaan maken als hij nu een rapport zou gaan schrijven waarin de wet zo moest worden aangepast dat een Nederlandse NSA wetmatig zou zijn. En de deadline was al op 30 september…
Of de hij erin is geslaagd een overtuigend rapport te schrijven moet je zelf maar beoordelen. Behalve het tappen van de kabel moeten ook de mogelijkheden voor het doorzoeken ervan worden verruimd. Zonder toestemming mag de AIVD communicatie niet inhoudelijk bekijken, behalve als de identiteit van de zender of ontvanger nog niet is vastgesteld. Juist als je ongeregistreerd communiceert wordt je dus afgeluisterd. Verder moet de CTIVD op de stoel van de rechter plaats kunnen nemen, want het moest maar eens klaar zijn met die onpraktische scheiding der machten. Met doelmatigheid kan de CTIVD zich dan weer beter niet bezighouden. Het is beter als de minister dat doet. Nog beter is het als vragen over doelmatigheid helemaal niet worden gesteld.
18 november 2014
Onschendbare AIVD tot machtsgreep in staat
“Het is tijd dat de AIVD opstandiger leiderschap toont tegenover de minister, kabinet, Kamerleden en media”, stelt veiligheidsadviseur Kees Jan Dellebeke in zijn laatste opiniestuk. In het debat over de toekomst van de inlichtingendienst pleit hij onomwonden voor versterking en verzelfstandiging van het inlichtingeninstituut. Als het aan hem ligt gaan democratisch verkozen volksvertegenwoordigers zich minder met de spionage bemoeien, komt er een overkoepelend orgaan voor de Nederlandse inlichtingendiensten en gaat (politiek) zwaargewicht Arthur Docters van Leeuwen daar met de scepter zwaaien. Ingewikkelde constructies met talloze parlementaire commissies die niets weten van staatsveiligheid moeten worden opgeschort. Kortom, Dellebeke roept de AIVD onomwonden op tot een machtsgreep.
Laat ik beginnen met zeggen dat ik zijn observatie van falende Kamercommissies deel. Politici hebben geen zicht op de activiteiten van inlichtingendiensten, zelfs niet als zij daar politiek verantwoordelijk voor zijn. Het is de grote conclusie die ik moet trekken na een jaar waarin ik namens de Piratenpartij heb geblogd over wat we over de Nederlandse inlichtingenindustrie mogen weten. Ronald Plasterk en alle andere fractieleiders in het CIVD -beter bekend als ‘commissie Stiekem’- komen maandelijks samen om een briefing te krijgen over het handelen van de inlichtingendiensten. Vaak zijn niet eens alle fractieleiders aanwezig. Eén keer gingen de belletjes bij de volksvertegenwoordigers rinkelen: politici bleken regelmatig zelf doel te zijn van onderzoek, en dit bleek door de AIVD niet te worden gerapporteerd. Het staat in een mini-jaarverslag van ‘commissie Stiekem’-voorzitter Halbe Zijlstra over 2013. De link naar het rapport op mijn blogpost werkt gek genoeg niet meer.
Controle over alle communicatie
Politici afluisteren is voor de AIVD tegenwoordig een fluitje van een cent. De manier van werken en daarmee de aard van inlichtingendiensten is sinds het internet compleet veranderd. Iedere vergelijking tussen de AIVD vroeger en nu gaat mank. Vroeger waarborgde de AIVD de staatsveiligheid door infiltratie, het natrekken van papieren banktransacties en het handmatig aftappen van telefoonlijnen, gericht en beperkt tot staatsgevaarlijke groeperingen en criminelen. Tegenwoordig claimt de inlichtingendienst controle over alle communicatie.
U roept, wij draaien. Wanneer een instantie toegang heeft tot alle communicatie en zelf mag puzzelen in de verkregen data, dan kan het over iedereen eender welk beeld vormen. Neem Jos van Rey, wethouder in Roermond. Er zijn genoeg feiten boven tafel gekomen om zijn geloofwaardigheid in twijfel te trekken, maar ik denk persoonlijk dat dit voor meer politici geldt die vier jaar lang onder de loep worden gehouden en uit wiens omgeving vijftig mensen worden getapt. De vraag is of zulke zware middelen tegen een politicus in functie mogen worden ingezet. ‘Watergate’ klinkt als een echo uit een ver verleden.
Machtsgreep
De machtsgreep waar Dellebeke voor pleit is al een feit. De AIVD kan alle potentiële politieke tegenstanders uitschakelen door de juiste combinatie aan verkregen data naar buiten te brengen. Wat de inlichtingendienst doet is per definitie wettelijk en oncontroleerbaar. Aan verantwoordelijk minister Ronald Plasterk heeft de AIVD een goeie. Hij censureert toezichtcommissie CTIVD (waarmee het controlemechanisme volledig is uitgekleed) en hij verbloemt misstanden door te verklaren dat de AIVD zich ‘overwegend’ aan de wet houdt. Jos van Rey heeft zich ook overwegend aan de wet gehouden, net als iedere wetsovertreder. Zij genieten alleen niet van onschendbaarheid onder het mom van staatsveiligheid.
Kees Jan Dellebeke ziet een AIVD voor zich die zich lostrekt van ‘minister, Kabinet, Kamerleden en media’. Deze ontwikkeling is al in gang gezet en niets lijkt haar te stoppen. Verblind door het terroristische gevaar waarvoor we voortdurend dienen te vrezen is de weg naar een machtsgreep van de inlichtingenindustrie geplaveid. In een informatiesamenleving is het niet de partij met de meeste steun van het volk die regeert, maar de partij met de meeste toegang tot informatie.
Meer lezen?
- Wie is wie in cyberspace 3/4: Inlichtingendiensten
- De Piratenparadox I: Jos van Rey
- Nog iets over Jos van Rey maar nu met uitroeptekens
- Besturen doe je zo.
erwt.org 