Onder schrijvers die zich bezighouden met de Belgische ziel is het de gewoonte om het land te zien vanuit de verticale as. De taalstrijd is de sleutel om België te begrijpen, de betrokken partijen zijn Nederland ten noorden en Frankrijk ten zuiden. Tussen het efficiënte Nederland en het imperiale Frankrijk ligt een vreemd land ingeklemd. Alle culturele fenomenen die niet in de verticale Frans-Hollandse as passen worden als exotisch weggezet en daardoor wordt België, om met Edward Saïd te spreken, geörientaliseerd.

De notie van Oriëntalisering is gemunt door Edward Saïd en was eerst alleen van toepassing op de manier waarop “het Oosten” door Westerse kunstenaars verkeerd werd voorgesteld.* Door uitvoerig onderzoek van cultuurwetenschappers is Oriëntalisering inmiddels een veel breder begrip geworden. Het is synoniem geworden met othering, een cultureel proces waarbij andere culturen afgeschilderd worden als toch wel heel vreemd en anders, terwijl ze dit misschien helemaal niet zijn. Willen we België begrijpen, dan moeten we stoppen met te doen alsof België een enig en uniek geval is, een uilskuiken in een anders zo geharmoniseerd Europees symfonie.

Vooroordelen zijn hardnekkig. Het beeld van Nederland als vrijdenkershaven is zo sterk dat buitenlanders niet in staat zijn om te zien hoe burgerlijk en braaf Nederlanders in werkelijkheid zijn. Het beeld van Duitse Pünktlichkeit is zo diepgeworteld dat de postmoderne, nihilistische puinzooi van het Duitse openbare leven maar mondjesmaat tot in het Ausland geraakt. Het beeld van België als Europees Absurdistan maakt dat Manneke Pis en Magritte uitgroeien tot symbool van de Belgische cultuur, terwijl de Efteling en M.C. Esscher uitzonderingen zijn op de Hollandse helderheid.

Het interessante is dat de voorstelling van België als land tussen Nederland en Frankrijk ook doorwerkt in een topografische denkfout. Vlaanderen ligt niet alleen ten Zuiden, maar ook ten Westen van Nederland: Wallonië niet alleen te Noorden, maar ook ten Oosten van Frankrijk. Voor ons geestesoog wordt België ‘recht’-getrokken en daardoor scheefgezet. Ik nodig je uit om de volgende keer als je een kaart van Europa ziet nog eens goed naar België te kijken. Waarschijnlijk ligt Parijs een heel stuk westelijker dan je had gedacht.

De de-oriëntalisering van België gaan we bereiken door de Frans-Hollandse as te negeren en ons te richten op de Engels-Duitse as. Ineens wordt de Belgische staatsstructuur minder prominent. Zowel de Bondsrepubliek Duitland als het Verenigd Koninkrijk zijn federale staten, en in beide gevallen zijn er staatskundige kronkels die bekend in de oren klinken. Een Engelsman die zijn schuurtje wil verbouwen weet ook niet altijd bij welke ‘borough’, ‘county’ of ‘parish’ hij moet zijn. De Vlaamse koterijen klinken zoals het Engelse ‘cottages’ en bestuurlijk Brussel lijkt al minder exotisch als we binnen London ongemerkt van city naar city wandelen.

De Vlaamse lintbebouwing lijkt op de ruimtelijke ordening van het VK, waar bussen en treintjes net als in Vlaanderen van niets naar nergens rijden. Het verschil tussen Vlaanderen en het VK is dat lelijke bakstenen lintbebouwing in Engeland wordt gezien als welig tierend onkruid, terwijl het in België juist heel goed past bij het toch al weinig charmante nationale imago. Dat de meeste Vlamingen in een vrijstaand huis wonen past dan weer minder goed in het heersende Belgische plaatje en wordt makkelijk over het hoofd gezien.

Aan de andere kant van de taalgrens, die ook dienst doet als geografische afbakening, ligt het landelijke Wallonië. De rivier de Maas zoekt zijn weg in het bosrijke heuvellandschap en daarmee doet het behoorlijk Duits aan. Enerzijds zijn er de landelijke dorpjes, het Heimat-gevoel dat niets met de natiestaat te maken heeft en alles met het beekje waar u nog vis gevangen heeft als kind. De beekjes lopen uit in de hoofdstroom, waar de geïndustrialiseerde steden zijn gegroeid. Centrumfuncties zijn in de loop van de complexe politieke geschiedenissen steeds anders verdeeld. Nu zetelt bijvoorbeeld de Franse gewestsregering in Namen en niet in het Bisschoppelijke Luik of het industriële Charleroi. Het beeld van een verdeelde hoofdstad aan de andere kant van een binnenlandse grens zal voor veel voormalige West-Duitsers bekend in de oren klinken.

Wie België bekijkt over de horizontale as kan het land beter plaatsen. Noch de Engelsen, noch de Duitsers zijn bekend met de eenheidsstaat die voor Fransen en Hollanders zo vanzelfsprekend is. Net als bij Belgen hangen er talloze bestuurslagen boven de hoofden van de mensen en is het niet altijd duidelijk waar het juiste loket is of hoe laat de trein vertrekt. Duitsland en Engeland zijn op vele vlakken typisch Belgisch.

*(jazeker, ook uw favoriete peulvrucht is erin geslaagd om Saïd te citeren zonder zijn invloedrijke werk gelezen te hebben)