Het verhaal van 2022 is het verhaal van de wederopstanding van koning Elvis. Dit is een filmrecensie en de film die ik hier ga recenseren is Elvis (2022) van Bas Luhrmann, met hoofdrollen voor Austin Butler en Tom Hanks. Wat ik wil beschrijven is niet de film zelf, maar de sensatie van de film. De zindering, de elektroshock die vanaf het openingshot tot de aftiteling door de zaal ging, terwijl een nieuw publiek werd blootgesteld aan de majesteit van de helderste ster aan het firmament. Het verhaal van 2021 was een ode aan de chaos, ik leerde je om de bestorming van het Capitool te zien als een revolutie, als een feest voor democratie. Het verhaal van 2022 is een ode aan de orde. Ik ga je leren om de muziekgeschiedenis te zien als een monarchie, met een onbetwiste, onsterfelijke koning: Elvis.

Want er is niemand die eraan twijfelt dát Elvis de koning is. Natuurlijk is Elvis de King! Maar de King is een schertsfiguur, een mop. De King moet bier halen en onze schoenen poetsen. De King slentert over Hollywood Boulevard, met een galmende microfoon op huismerkbatterijen. De King huwt toeristen op de Strip in Las Vegas, in een plastic kapel en met een afzakkende broek. De nummers die hij zong zijn muzikale fossielen, achtergrondmuziek uit een krakende radio. Elvis is dood, dat is alles wat je moet weten. Of juist: “Elvis leeft”, met een dikke vette knipoog. Een bitterzoete referentie in een nummer van Gorki voor de Vlaming; de opzichtige inspiratiebron van Lee Towers voor de Nederlanders. Een triest figuur, die Elvis.

Wie Elvis zegt, zegt Amerika. Voor Europeanen begint Amerika in New York en New York is zo Europees als Amerika kan zijn. Ondergrondse metrolijnen, mensen die door de regen naar hun werk gaan, zure journalisten, kunstmusea, bakstenen huizen, in de winter af en toe sneeuw en een ijsbaan. Ik ben zelf ook Europeaan, dus natuurlijk spreekt het me aan. Frank Sinatra, de big ol’ blue eyed. Netjes in pak met een das en een hoed. Bobby Darrin, Dean Martin, Lady Ella too. Muziek om rustig bij te kunnen zitten achterin de zaal met een glaasje Europese gin of pilsener. Elvis daarentegen is het symbool van kitch. Symbool van slechte muziek en slechte smaak. Alles wat fout en lelijk is aan Amerika zit in Elvis. En dat die Pelvis uit Memphis al die prachtige nummers van de crooners moest verpesten met zijn trillende stem en zijn bling-bling is onverdragelijk. Europeanen kunnen hem niet luchten, die Elvis…

Europeanen zien cultuur het liefst beneden in de wijnkelder, in een walm van subsidies onder een lege stolp. Het zit ervoor, erachter, maar nooit erin. Wie cultuur zegt, zegt Critique. Een aanklacht tegen oorlog en wantoestanden, tegen het gebrek aan subsidies, tegen de zelfgenoegzaamheid van de toeschouwer, tegen de kunst zelf, tegen het slavernijverleden en sinds 2022 is de Critique op kunst, die dus op zichzelf ook weer kunst is, een kritiek op de klimaatopwarmers. In een universum van zoveel cirkelvormige contextgebonden veellagigheid is de naïviteit van een jongen met niets meer dan een gouden keel, een knappe kop en een zacht hart irritant. Europeanen kunnen hem niet plaatsen, die Elvis.

Ik ben geen Elvisfan, dat is niet het punt van deze blog en van de film waar deze blog een recensie van is. Dit gaat niet over smaak of persoonlijkheid (zie daarvoor de Top Tweehonderd). Deze blog gaat over inzicht. Deze blog gaat over de spot van het zoeklicht die over de zaal zweeft en blijft stilstaan op het podium, waar een lange schaduw met een kuif klaar staat om een show te geven. Waarom heet Prince Prince? Waarom heet Queen Queen? Waarom noemt Bruce zich Boss? Waar heeft Michael Jackson zijn danspasjes geleerd? Wie heeft André Hazes tederheid geleerd? Waarom zijn de Red Hot Chili Peppers en de Foo Fighters zo normaal gebleven? Elke artiest moet zich verhouden tot Elvis Presley: ofwel door zijn invloed met een knieval te erkennen, ofwel door zich er tegen af te zetten. ‘Hier sta ik op het podium met een gescheurde spijkerbroek! Fuck you, Elvis!’.

“Nothing affected me until I heard Elvis. Without Elvis, there would be no Beatles” – John Lennon

Maar er waren helemaal geen sterren voordat de eletricien uit Memphis de muziekstudio binnenstapte. Er waren muzikanten, bandjes, zangers, koren en een hoop jazz. Maar muzikanten stonden in dienst van de muziek en het publiek zat op een stoel, of danste. Het publiek stond niet, zoals nu, aan het podium, de naam roepend van een muzikant. Er waren nog geen idolen, geen muzikale afgoderij. Er was geen electrische gitaar, geen rock ‘n roll, geen ster en geen show. Dat de geschiedenis van muziek een geleidelijke evolutie is, één klik per generatie, zoals die van Giorgio Moroder en Daft Punk, dat idee valt weg als je Elvis leert zien. De muziekgeschiedenis heeft een brandpunt, zoals de glaspyramide op de albumcover van Pink Floyd. Er is een periode vóór en een veelkleurige periode na Elvis.

‘All Music is Black Music’. Het wordt weinig gezegd omdat het racistisch klinkt maar dat geeft niet. De muziek van de ziel, het zielevuur, de muziek waarbij je niet kunt blijven zitten, die kniëen doet knikken, die je hart sneller doet kloppen en die je hoofd zo licht maakt dat je valt op de grond komt uit Afrika. Met de slavenboot is het vuur overgezet naar de Verenigde Staten, waar het gedoogd werd zolang het binnen de witte kerkmuren bleef en de muziekmakers nette zondagse kleding droegen. De Kerk had het zielevuur uit het Zuiden gekerstend, zoals het eeuwen eerder de heidense plaatsen, gebruiken, dagen en symbolen uit het Noorden had gekerstend. Dansen mocht, maar alleen voor de Heer. En toen kwam hij om het vuur te halen. Elvis.

“Wat zeg je nu? Een witte man die het vuur steelt van de zwarten? Is dat geen ‘Cultural Appropriation’?” Ik hoor het je denken, daar vanachterin de zaal. Kniëen over elkaar geplooid, handschoentjes aan, covidmasker nog op want je weet maar nooit. Bernie Sanders op zijn klapstoeltje, hard aan het denken over wat hij allemaal voor zijn neus ziet gebeuren maar hij hoort de muziek niet spelen, hij hoort de mensen niet klappen en zingen, hij hoort alleen zijn eigen academische gedachten over wat hij denkt te zien. “Mag dat wel? Een witte die zwarte muziek zingt?” Dat is wat alle Bernies dachten in 1956. Maar onze Prometheus had het vuur al gestolen, het was al te laat. Hij was de tent al uitgeflitst, op weg naar de hoogste berg ter wereld om het licht te laten schijnen aan elk. Die verdraaide Elvis…

Op 14 januari 1973 om 12:30 lokale tijd ging er een rood lichtje aan op een camera in het Honolulu International Center op Hawaii, de hoogste berg ter wereld. Elvis was Live, de hele wereld keek. Het grootste concert ooit gegeven, 1,5 miljard toeschouwers. Nooit eerder vertoond. Wel, zoals vaker, nagedaan, gekopieerd, ondergesneeuwd, zodat we achteraf de impact van Elvis minder goed zien. Maar Live Aid had weer die Critique, weer die gêne. Hadden de hongerbuikjes Bono nodig, of had hij de hongerbuikjes nodig? Het grootste verschil tussen hem en Elvis, is dat Bono geen Elvis is.

Elvis had aan zichzelf genoeg. Het is onverdragelijk maar waar. Door Elvis hebben wij een muziekindustrie, popsterren, rock-n-roll, passie. De spiritualiteit van de Westerse cultuur is geschraagd op Elvis Presley. Wij hoeven niet meer zwart te zijn om in trance te geraken, we hoeven zelfs niet in God te geloven. Elvis heeft ons de weg gewezen naar seculiere extase, naar de liturgie van de kapitalistische iconografie. Zonder Elvis hadden we geen idolen, geen afgoden gehad. Niemand had zijn of haar ziel aan de duivel kunnen verkopen. Kinderen zouden gewoon timmerman willen worden, net als hun vader, en de meeste dromen zouden bedrog zijn. Het is het grootste verhaal uit onze cultuur, maar het wordt pathetisch als het niet af en toe in een nieuw jasje wordt gestoken. In 2022 is het verhaal opnieuw verteld, spectaculairder dan ooit. Het verhaal van 2022 is niets meer dan een nederige recensie van deze hervertelling. Nietzsche, Darwin, King Elvis Presley.

Glory, glory hallelujah
His truth is marching on