Ik zag laatst de film ‘Idiocracy‘ en dat is de aanleiding voor deze blog. Het plot van de film is dat een doodgewone Amerikaanse soldaat, Joe, voor een geheim experiment in een winterslaap wordt gebracht. Als hij 500 jaar later wakker wordt is hij de slimste mens ter wereld. Doordat intelligente mensen zich niet voortplanten wordt evolutie omgedraaid en wordt de wereld eeuwen later bevolkt door idioten. De film is grappig en gewaagd, maar wat mij het meest aansprak is dat ik mij sterk kon identificeren met de hoofdpersoon.

Joe botst tegen een eenzijdig communicatieprobleem aan. Hoewel hij het gebrekkige 26e-eeuwse Engels prima kan verstaan, klinken de woorden uit zijn mond ‘pompous and faggy’. Hij moet oppassen, want de mensen in zijn omgeving zijn snel beledigd en zij zijn in de meerderheid, dus binnen no-time wordt Joe voor de leeuwen geworpen, in de film zijn dat moordlustige monstertrucks. Iedereen ter wereld is een idioot: de dokter, de rechter, de politie en de president van de VS, die vooral sterk, meedogenloos en grappig is en het volk geeft wat het wil: instant gratification.

Onlangs kwam ik iemand tegen met wie ik op de basisschool had gezeten. Ik herkende hem vaag als één van mijn pestkoppen, hij herkende mij niet. Pas later viel het kwartje: “was jij niet heel slim”, Oh nee, nee, nee, zei ik snel, en vertelde hoe vaak ik was blijven zitten. Een beleefdheidsreflex die hij wel kon doorprikken.

Ik was 8 of 9 toen ik een weddenschap met mijn juf won. Zij dacht namelijk dat een haai een zoogdier was terwijl ik wist dat het vis was.* Op die leeftijd was ik nog blij om die soort weddenschapjes te winnen, zeker van volwassenen, maar al snel kwam ik erachter dat het niet verstandig is om je slimmer voor te doen dan de rest. Sterker nog, als je slim bent is het slim om je minder slim voor te doen. Dit heeft alles te maken met overleven.

Net als Joe werd ik continue corrigeerd als ik te moeilijke woorden gebruikte. De link naar homoseksualiteit werd dan ook al vaak gelegd, hoe weet ik niet. De moeilijke woorden zijn een minder groot probleem geworden, maar nu moet ik op mijn theses letten. Neem ik in het sociale verkeer standpunten in die te contrair zijn dan gaat mijn kop er alsnog af. Gesprekken die over de actualiteit gaan zijn voor mij dodelijk vermoeiend, omdat het voelt een herhaling van wat ik net op het toilet in mijn nieuws-app heb gelezen, zonder ruimte voor kanttekeningen of andere inzichten. Daarom ben ik blij met deze blog ( zie: Why I write.).

Het probleem met intelligentie is dat iedereen het wil hebben. Om de rust en vrede te bewaren wordt er dan maar vanuit gegaan dat iedereen het heeft, en dat dus niemand het heeft. Gelijkwaardigheid, weet je wel. Een hoog IQ, misschien, maar hoe zit het dan met die EQ? Goed met het hoofd, aha, dan zal het met de handjes wel tegenvallen. Het liberale idee van de vrije markt zit diep in onze vezels. Wie ergens goed in is moet op andere vlakken wel tekort schieten, zodat er handel in talenten mogelijk is. Niet sterk maar slim en andersom.

In 2014 schreef ik een blog over professoren die te dom waren om de projector aan te sluiten. Het is een heel klein topje van een hele grote ijsberg. De ijsberg heet: “het toneelstuk dat we allemaal spelen” en intelligentie is daarin een rol. De rol heeft een aantal rekwisieten: een bril, gestotter, lelijke kleding, Dungeons & Dragons en Star Trek. De spelers geven grif toe dat ze hun intelligentie hebben moet kopen met een gebrek aan sociale vaardigheden en athletische prestaties.

Of zullen we het omdraaien? Ze zijn lelijk, niet sportief en niet sociaal dus ze moeten wel slim zijn. Dit is de sociale versie van intelligentie. Intelligentie als rol. Op universiteiten wordt de rol tot het uiterste gecultiveerd. De professor is niet alleen niet “technisch” genoeg om een beamer aan te sluiten (ook al moet hij dit letterlijk elke dag doen, jaar in jaar uit) hij heeft ook interdisciplinaire hulp nodig om iets te mogen zeggen over iets anders dan het thema van zijn laatste paper.

Intelligentie en creativiteit zijn ongeveer hetzelfde. Eerder schreef ik een blog met een soortgelijke strekking als dit, maar dan met als vliegenvanger “Creativity“. Het gaat erover dat de sociale creatievelingen (“Kunstenaars”) allemaal dieven zijn en dat de werkelijke creativiteit wordt weggestopt in het gekkenhuis. Als links de brandstapel staat, dan staat rechts het gekkenhuis. Het moeilijke midden tussen doorbreken, doorgaan en doorslaan gaat hierover (verdomd, wat heb ik toch veel over dit thema geschreven..)

Joe is niet de enige deelnemer aan het winterslaap-experiment. Er is ook een andere proefpersoon genaamd Rita, en samen zijn zij dus de enige ‘normale’ mensen in een wereld die wordt gevuld en geregeerd door idioten. Als persoon die zich identificeert met Joe ben ik vrij opgelucht dat ik zo nu en dan een Rita tegenkom. Zo nu en dan ja, dat lees je goed. Net als in de film zijn de Joes en de Ritas zeer dun bezaaid op deze planeet. Ik weet ook wel dat je deze blog leest met een interne stem die zegt “wat een herkenbaar verhaal, ik voel me ook een Joe!”, en misschien is dat ook zo. Maar waarschijnlijk niet.

De Joes en Ritas die ik als zodanig herken kunnen elke huidskleur, gender of leeftijd hebben. Er is niet veel behoefte om de Joe-factor breed te etaleren, vaker wordt het juist, paradoxaal genoeg, weggestopt en verborgen. Zoals ik zei, het is levensgevaarlijk om je beter voor te doen dan de rest. Ze verstoppen zich en komen alleen te voorschijn als je de juiste vragen stelt.

Soms denk ik met een Joe te spreken, maar blijkt het net niet zo te zijn. Zo sprak ik met een astrofysicus die in zijn land van herkomst luchtverkeersleider was geweest. Dat zijn twee disciplines die niet veel met elkaar gemeen hebben, even doorvragen. Ik prikte naar commentaar over het heliocentrisme.** Hij verdacht me er eerst van een flat-earther te zijn (die verdenking heb ik vaker gehad toen ik te onvoorzichtig was in mijn retorische vragen) maar was het even later wel eens met mijn stelling dat de vraag of de zon om de aarde draait of andersom een redactionele keuze is. Echter, de historische en filosofische implicaties van deze these gingen volledig aan hem voorbij. Geen Joe dus.

De hamvraag is, wat is de Joe-test? Als de samenleving creativiteit en intelligentie in theatrale, optische kaders erkent en herkent, hoe zou ik het dan erkennen, met mijn PhD in onkunde en blaaskakerij? Awel, bedankt voor de vraag.

Onlangs leerde ik een website kennen die je het beste kunt omschrijven als een soort meta-Wikipedia. Alles met meta is reuze-interessant, het is de moeder van alle paradoxen en het staat garant voor hersenkrakers. Te veel meta schept een conceptueel zwart gat, iets waar deze blog in 2018 ook bijna aan ten onder ging. TV-tropes berijdt de meta-wormhole als een rodeostier.

TV-tropes werd mijn Joe-test. Ik speelde de URL door aan mensen die in potentie een Joe zouden kunnen zijn en van wie ik hoopte dat hun bloeddruk even gevaarlijk de hoogte in zou schieten als bij mij, wanneer ze hun eerste links op dit domein zouden doorklikken. Maar helaas, de meesten konden niet verder kijken dan de etalageruit en zagen weinig brood in een website over televisieseries. Ik heb heel opzichtig een blog stampvol links gegooid in de hoop op respons. Nada.

Bijna gaf ik alle hoop op, totdat ik weer in chatcontact kwam met een vage kennis die ik eigenlijk nooit echt lang gesproken had. Hij heeft nu een vreemd, ambachtelijk beroep. Ik vroeg of hij TV-tropes kende. “Jazeker, de digitale mierenval, daar trap ik vandaag niet in”.

Thank God…

(*voor meer epistemologische haaien, zie Haaien en statistiek)
(** voor meer epistemologische hemellichamen, zie Dwergplaneet Pluto en het problematische karakter van kennis )